Pravoslavnih vernika u Albaniji ima između 260.000 i 520.000. Božić se slavi 25. decembra, za vreme bogosluženja uglavnom se sedi na stolicama nasred crkve, a saradnja sa Grčkom crkvom je do te mere izražena da mnogi misle da su pravoslavni Albanci zapravo Grci.
U post-socijalističkoj eri, Albanska pravoslavna crkva baš kao i njene “sestre-crkve” u Istočnoj, Centralnoj i Južnoj Evropi, borila se svim silama da obnovi ruševine iz doba ateizma.
A, za tako nešto trebalo je i snage i hrabrosti, naročito ako se uzme u obzir da su za vreme vladavine Envera Hodže skoro sve bogomolje bile sravnjene sa zemljom. Uništeno je više od 1.600 manastira i crkava, a od 440 sveštenika, kažu, samo 22 je ostalo u životu i to radeći uglavnom kao zanatlije. Crkve koje nisu srušene mahom su pretvarane u garaže, magacine, štale za stoku ili su jednostavno ostavljane da propadaju.
Danas, putujući kroz ovu zemlju možete da naiđete na obnovljena zdanja ”božjih kuća” koja vam prosto rečeno – oduzimaju dah! Među njih se smestilo čak 250 pravoslavnih hramova i mnoštvo manastira. Nema zvaničnih podataka, tek smatra se da pravoslavnih vernika ima između 260.000 i 520.000. Crkva obuhvata eparhije: Tirana-Drač, Berat, Đirokastra i Korča, a pravoslavni Albanci uglavnom žive na jugu zemlje i u gradovima Tirani i Draču.
Sumnjamo da ne znate, tek nije loše pomenuti da je svojevremeno albanska pravoslavna crkva pripadala – Vizantijskoj patrijaršiji do osamostaljivanja Srpske patrijaršije, čiji deo postaje sve do ukidanja njene nezavisnosti. Od tog trenutka bila je pod Carigradskom patrijaršijom sve do dobijanja autokefalije 1991. godine.
Sa sedištem u Tirani danas važi za jednu od najaktivnijih pomesnih crkava na čijem tronu sedi Blaženjejši arhiepiskop tiranski i sve Albanije Anastasije, koji je grškog porekla. Dovoljno je dodati i da se nalazi na 12. mestu u diptihu pravoslavnih crkava, kao i da ima rang arhiepiskopije. Bogosluženje u ovoj crkvi odvija se na albanskom i grčkom jeziku.
Baš kao i grčka, i albanska je takozvana “novokalendarska crkva”. Ovo između ostalog znači da se Božić slavi 25. decembra, dakle po Gregorijanskom kalendaru. Još jedan svakako interesantan detalj jeste i da se za vreme bogosluženja uglavnom sedi na stolicama nasred crkve. Inače, saradnja sa Grčkom crkvom je do te mere izražena, da mnogi misle da su pravoslavni Albanci zapravo Grci!
Pre formiranja bogoslovije u Draču, mnogi bogoslovi su školovani u Grčkoj tako da je veza sa Grčkom crkvom još produbljenija i izraženija.
Među najlepše pravoslavne crkve na svetu ubrajaju se one koje se nalaze u okolini Korče, centru pravoslavlja u jugoistočnoj Albaniji, u blizini granice sa Grčkom i Makedonijom, a u podnožju planine Morave na uzvišenju Sveta Tana. Početkom srednjeg veka, Korča postaje urbani centar sa crkvom iz 9. veka, koja je obnovljena u 14. veku.
Jedna od onih koja privlači najviše pažnje svakako je i malena Bogorodičina Crkva – Svete Marije, smeštena na vrhu uzvišenja u selu Mborja, na padini planine Morave.
Ova crkva posvećena je Hristovom Vasrksenju i potiče iz 13. veka. Sagrađena je od kamena i drvenih greda sa ovih prostora, u obliku trolista, sa malom kupolom na vrhu. Freskoslikarstvo u ovoj crkvi važi za jedno od najboljih na Balkanu.
Ovaj tekst se ne može završiti bez spominjanja kompleksa nove Saborne crkve Vaskrsenja Hristovog koji se sastoji od: Saborne crkve, kapele, zvonika, sedišta Svetog Sinoda, i kulturnog centra.
Arhitekturalni koncept Saborne crkve zasniva se na rotundi, koja oslikava ideju vremena bez konca (večnost). Glavna osa (koja povezuje zemlju sa nebesima) je centar čitavog kompleksa i središte ogromnog krsta čija je dužina impozantnih – 49 metara.
Od impresivnih podataka pomenućemo i da crkva ima ogromnu kupolu čiji je prečnik 26 metara i visina 23 metara, kao i zvonik koji se nalazi pored crkve i koji je visok 46 metara.
Pored onih u Korči, među najlepše crkve na svetu ubrajaju se i crkva u Pogradecu, katedrala u Beratu, katedrala u Draču, manastir Ardenica, Sveti Nikola u Mezopotamu… Priču o njima ostavićemo za neki drugi put.
