Teško je proći kroz Saraorce, mesto na Carigradskom drumu južno od Smedereva a ne primetiti spomenike koji su u centru te varošice podignuti za meštane koji su poginuli u srpskim oslobodilačko-otadžbinskim ratovima.
Posebno u oči, zbog veličanstvenog izgleda, „pada“ spomenik vojnicima iz sela koji su poginuli ili umrli u dva balkanska i Prvom svetskom ratu. Završen je i osvećen 31. oktobra 1926. godine, kad je nestala i poslednja nada da će se neko od nestalih ratnika niz drum pomoliti i majku, oca, sestru ili draganu obradovati.
Tom svečanom i tužnom činu, zbog kojeg se u centar sleglo celo selo, malo i veliko, prisustvovalo je mnogo uglednih zvanica, među njima i izaslanik Kralja Aleksandra konjički potpukovnik Milutin Županjevac, koji se u to vreme nalazio na dužnosti komandanta Petog konjičkog puka „Kraljica Marija“, raspoređenog u obližnjoj Smederevskoj Palanci.
Vladu Kraljevine Jugoslavije predstavljao je Borivoje Stefanović, tada župan smederevske oblasti, a vojsku artiljerijski pukovnik Petar Sretenović.
Atmosfera koja je vlada u selu može se naslutiti na osnovu izveštaja koji je o tome objavila „Politika“, a koji je od zaborava otrgnula istoričar umetnosti Anita Marković u svom radu
„Memorijali Prvog svetskog rata kao simboli državnog i nacionalnog identiteta“.
-Još od samog jutra počeo se narod okupljati na trgu oko spomenika uvijenog u belo platno i okićenog vencima, da oda još jednu večitu poštu onima koji su za njega pali. Tako da je oko 10 časova veći deo trga bio pokriven narodom. Sve u prazničnom ruhu, prožeto jednim i istim osećanjem divljenja i zahvalnosti prema onima čija su imena bila urezana u kamenu, davalo je ovom tužnom ali i impozantnom skupu neobično svečan izgled. Tačno u 10 i po časova otpočela je svečanost paljenjem kandila pred spomenikom i pomenom mrtvima uz činodejstvo sreskog namesnika i četiri sveštenika. Po završetku verskog obreda, uz plotun počasne čete vojnika, skinuto je platno sa spomenika i ukazao se kip vojnika u potpunoj ratnoj spremi sa čvrsto stegnutom puškom u rukama. Za to vreme vojna muzika je odsvirala ‘Hej trubaču’ – pisala je „Politika“.
U ta tri rata, koji su se nanizali jedan za drugim, poginulo je ili umrlo 335 ratnika iz ovog pomoravskog sela.
Pored njihovog nalazi se spomenik poginulim partizanima i pripadnicima Crvene armije, koji su stradali u Drugom svetskom ratu: 48 Srba i 17 Rusa.
Ukupno je u ratovima koji su vođeni od 1912. do 1945. godine poginuo ili umro 383 borac iz Saraoraca. Čitav jedan bataljon.
O razmerama stradanja ratnika iz Saraoraca u ratovima od 1912. do 1918. dovoljno rečito govori i podatak da su među poginulima dvojica oficira (potporučnici), jedan sudija i 15 podoficira. Od čega 6 narednika i 9 podnarednika. Vojnika je 220.
Iznad postolja njima u čast podignutog spomenika je četvorougani postament, sa spomen-pločama od belog mermera a na njemu figura srpskog ratnika iz doba Kraljevine Srbije.
Kao i spomenik u Smederevu i na ovom je ratnik u pokretu, sa punom ratnom opremom. U ruci mu je puška sa isukanim bajonetom. Od odeće tu su šinjel, šajkača, čakšire i opanci.
Kip je delo Dalmatinca Krune Mihalića, dok je ploče i ostali deo spomenika uradio Josif Dajč iz Beograda. Ostalo je zapisano da je izgradnja koštala tadašnjih 50.000 dinara.
Na prednjoj strani spomenika je krst sa ocilima. Oko njega je lovorov venac.
Na istočnoj strani spomenika, pod naslovom „Večno živi koji časno gine“ ispisani su stihovi iz pesme Jovana Jovanovića Zmaja „Svetli grobovi“.
Ko s’ osvrne da pogledi
Bistrim okom i pogledom
Na grobove ove svetle,
Povesnice dugim redom,
Mora čuti kako j’ živo,
Kroz vekove, kroz maglinu,
Ded unuku, otac sinu,
Borac borcu dovikivo:
„Gde ja stadoh — ti ćeš poći!”
„Što ne mogoh — ti ćeš moći!”
„Kud ja nisam — ti ćeš doći!”
„Što ja počeh — ti produži!”
„Još smo dužni — ti oduži!”
To su zbori, to su glasi
Kojima se prošlost krasi,
Što prodiru kroz svet mračni
Sa grobova onih zračni’,
Spajajući gromkim jekom
I Božanskom silom nekom,
Spajajući vek sa vekom
I čoveka sa čovekom.
Oko svakog svetlog groba
(Baš ko gore oko zvezda)
Povesnica priča ovo:
Xvatalo se neko kolo,
Kolo mlado, kolo novo,
Nove klice stara nada,
Novo cveće stabla stara,
Duše čiste, srca mlada,
Naslednici svetog žara; —
Tu se slego život mladi
Da se s grobom razgovara.
„I ti pade, dragi brate!”
— „Nisam, deco, vas dok traje!”
„Je l’ ti borba bila teška?”
— „Pokušajte, milina je!”
„Šta si hteo? — kud si poš’o?”
— „Tamo kud se stići mora!”
„Zar je vera tako jaka?”
— „Uvek jača od zlotvora!”
„Malo nas je koj’ bi smeli” —
— „Al’ vas jaka sila kreće!”
„Zar ko može stići celi?”
— „Ko posumnja nikad neće!” —
„A ko behu oni divi
Koji su te napred zvali,
Koji su te ojačali,
Koji su ti krila dali?”
— „To bejahu ideali!
Bez njih nema više leta
Nad oblakom mraka gusta,
Bez njih bi se malaksalo,
Bez njih bi se brzo palo,
Svet bi bio grob bez cveta,
život prazan — mladost pusta!”
Na južnoj strani spomenika je mermerna ploča sa sledećim imenima:
Podporučnici: Rajko V. Živanović i Nikola B. Milanović, sudija
Narednici: Života J. Ilić, Milivoje S. Milanović, Petronije Ž. Marinković, Vojislav K. Nikolić, Ilija Ž. Jovanović, Radosav M. Mitić
Podnarednici: Radovan A. Xranisavljević, Života M. Matić, Života S. Nikolić, Danilo A. Gligorijević, Ljubomir P. Matić, Ljubomir M. Lazić, Milan P. J. Gojković, Milan S. Živanović, Vlad. M. Stanković,
Redovi: Nastas M. Mitić, Živko A. Milić, Vladimir V. Matić, Petar S. Ilić, Marinko Andrejić, Milovan D. Nikolić, Dimitrije Jeremić, Đorđe A. Stojanović Milovan J. Janković, Simeun Obradović, Sava A. Stajković, Andrija D. Antić, Toma Nikolić, Ljuba A. Marinković, Zarija Milić, Petar J. Antić, Marko Živojinović, Pera V. Jovanović, Adam M. Mitić, Milan P. Šargić, Živojim P. Matić, Živko J. Jovanović, Borivoje A. Jevtić, Života, A. Jovanović, Milan P. Gojković, Danilo D. Nikolić, Svetozar N. Gojković, Aleksandar M. Lazić, Aleksa M. Matić, Milija J. Đergović, Mihajlo S. Rakić ,Đurđe T. Petrović, Đurđe N. Mitrović, Ljubomir P. Ilić, Đurđe A. Stanojević, Nikola S. Vasić, Vasilije M. Dišić, Aleksa A. Rakić, Miloje J. Stanojević, Nastas S. Rakić, Milan P. Ilić, Života S. Rakić, Svetozar J. Matić, Petar S. Antić, Milija S. Matić, Bogdan Rajić, Nikola S. Đorđević, Stevan J. Antić, Joksim Nikolić, Živko M. Šargić, Milan Ž. Stanojević, Ilija D. Jonović, Radojica Pešić, Milija Mitrović, Jovan Todorović, Đurđe Mitrović,
Blagoje R. Matić, Stanoje A. Jeremić, Živan J. Kostić, Avram Arsić, Pavle S. Jovanović, Milan R. Matić, Pavle S. Matić, Vaso Matić, Sava J. Janković, Đurđe S. Matić, Miladin Stojanović, Nikola J. Matić, Života I. Lazić, Nikola S. Živković, Milen M. Stojanović, Milan J. Antić, Života Đ. Pešić, Milan P. Jovanović, Života A. Stojković, Života Antić, Bogdan S. Gojković, Nastas S. Nikolić, Milan P. Jovanović, Staniša V. Matić, Božidar P. Milić, Petar L. Matić, Svetozar Z. Milić, Jovan S. Jovičić, Radosav J. Petković, Petra S. Matejić, Ljubomir S. Janković, Mijat S. Ilić, Todor Nikodijević, Radivoje Mitić, Mladen S. Živanović, Filip Keglić, Bogosav S. Stajković, Vladimir M. Ilić V. Plana Čedomir M. Radojković, Živan A. Xranisavljević, Simeon Radojević, G. K. Milan Lj. Milojević, Vladimir M. Živanović,
Na severnoj strani spomenika:
Marko V. Živanović, Aleksa Xranisavljević, Mihajlo Đ. Janković, Ljubomir Bogosavljević,
Tanasije Ivković, Kostadin Momčilović, Milan S. Đorđević, Miloje Antonijević, Živojin M. Jovanović, Živojin L. Đorđević, Dušan M. Kodić, Ilija N. Branković, Milan S. Milićević, Blagoje S. Jovanović, Svetozar P. Miljković, Nikola V. Đorđević, Cvetko D. Nikolić, Dragoljub M. Stanojević, Čedomir Antić, Stanimir Ž. Nikolić, Vasilije S. Jovanović, Milan A. D. Mladenović, Velimir J. Ilić, Milivoje A. Jovanović, Vladimir J. Ilić, Mihajlo M. Marinković, Živojim Đ. Ilić, Milovan Ž. Miljković, Stevan J. Bošković, Milan J. P. Jovanović, Života V. Stojanović, Nikodije N. Marković, Adam M. Jacić, Milorad Ž. Jovanović, Aleksandar Ž. Lazić, Dragutin M. Milovanović, Tanasije S. Nikolić, Života A. Xranisavljević, Milan T. Petrović, Aleksandar N. Mitrović, Milan Ž. Stojanović, Živojin I. Živanović, Luka M. Dišić, Aleksandar J. Jovanović, Danilo M. Vujić, Danilo M. Marinković, Života A. Matković, Milutin Ž. Mirković, Ilija P. Miljković, Ljubisav Radisavljević, Marjan Šargić, Nikola Xranisavljević, Čedomir M. Gojković, Antonije Stevanović, Milan I. Đergović, Svetozar M. Janković, Aleksandar A. Antić, Živojin Milenković, Jovan Antić, Milan Milenković, Ljubomir Đ. Vasić, Milutin I. Mladenović, Aleksandar A. Mitić, Stevan Aksentijević, Stanoje J. Jovanović, Đurđe Ž. Živković, Nastas M. Radunović, Milan Ž. Stanojević, Živojin I. Jovanović, Velimir L. Xranisavljević, Aleksandar Lj. Milojević, Blagoje Bogosavljević, Danilo P. Petrović, Milosav K. Milićević, Života S. Ranković, Vasilije Radovanović, Milan L. Marinković, Ljubisav Arsenijević, Živko Đ. Jovanović, Dragoljub Ž. Trajilović, Radosav S. Xranisavljević, Aleksandar M. Milosavljević, Ljubomir K. Milićević, Dragutin J. Branković, Radivoje S. Xranisavljević, Aleksandar P. Petrović, Živojin M. Marinković, Svetozar Ž. Mladenović, Milutin Radunović, Mihajlo P. Jovanović, Milutin A. Cvetković, Vladimir M. Jovanović, Milan P. Marković, Vladimir M. Marinković, Gligorije Gojković, Vladimir S. Stanojević, Blagoje A. Milosavljević, Živadin M. Radunović, Živojin J. Branković, Mihajlo Ž. Miljković, Milan P. Marinković, Đorđe J. Jovanović, Blagoje Momčilović, Živojin P. Aksentijević, Milan N. Milosavljević, Milan P. Miljković, Mihajlo M. Aksantijević, Vladimir M. Jovanović, Stanoje A. Stojanović, Milan Z. Milić, Ilija Đ. Radosavljević, Miloš Z. Milić, Života Radosavljević, Milan P. Matić, Mihajlo M. Aksentijević, Milan S. Rakić, Petar Đ. Đorđević, Ilija I. Antić i Aleksandar K. Momčilović.
Među Srbima je česta tema pomirenje pripadnika našeg naroda koji su se borili u različitim vojskama: pripadnika Vojske Kraljevine Srbije i partizana, partizana i četnika.
U Saraorcima su ka tom pomirenju učinili jedan značajan korak: odmah pored spomenika kraljevim vojnicima podigli su i spomenik partizanima koji su poginuli u Drugom svetskom ratu, boreći se pod komandom Josipa Broza Tita.
To je ujedno i spomenik borcima Crvene armije koji su 1944. pali u borbama za oslobođenje ovog dela Srbije.
Ukupno za 17 ruskih junaka i 48 domaćih partizana.
Na prednjoj strani spomenika stoji sledeći tekst:
Slava palim div junacima 1941-1945. Crvene armije: Vasilije A.Š. redov, Dimitrije G. A red. Aleksandar V.P. Jermakov V. i još 13 neznanih.
I našim partizanima: Radomir Lj. Marković, Miloš M. Milošević, Slobodan Milićević, Ugrin Milošević, Svetislav Mladenović, Danilo Jovanović, Andra Mladenović, Žika Živanović
I palim borcima u ovome ratu: Radivoje Nedeljković, Aleksandar Tonić, Radomir I. Nikolić, Aleksandar A. Stanojević, Milan V. Vujić, Radiša T. Mladenović.
Padoše u borbi protiv fašizma.
Zahvalni građani Saraoraca.
Na drugoj strani partizanskog spomenika uklesana su ova imena: Dragoljub D. Nikolić, Dušan D. Mladenović, Aleksandar B. Marinković, Radomir S. Xranisavljević, Dušan Ž. Matić, Radomir G. Marković, Nikola V. Petrović, Ljubomir P. Đorđević, Svetozar D. Stanojević, Radosav A. Jovanović, Milorad B. Stojanović, Milorad V.M. Lazić, Miodrag M. Jovanović, Radomir M. Stanojević, Dobrivoje J. Jacić, Aleksandar O. Gojković, Mladen G. Obradović, Milan S. Marković, Miloje A. Radulović, Milorad Č. Stanojević, Vojislav Ž. Mladenović, Lazar S. Milićević, Olga M. Jovanović, Milan S. Xranisavljević, Draga Ž. Ilić, Tanasije Đ. Radojković, Aleksandar M. Kočić, Miodrag S. Đorđević, Dragoljub P. Milosavljević, Kuzman S. Ilić, Radosav D. Milić, Borivoje B. Antić, Živojin G. Matić i Danilo N. Janković.
Istina, među pripadnicima kraljevske vojske ima i onih koji su poginuli boreći se u četničkim jedinicama, pa je pomirenje između njih i partizana već izvršeno.
Ostaje još samo da se podigne i treći spomenik: poginulim i stradalim četnicima koji su se borili u redovima Jugoslovenske vojske u otadžbini, pod komandom generala Dragoljuba Mihailovića.
Projekat sufinansiran iz budžeta grada Smedereva.
Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
