Bio je despot bez despotovine, junak bez mane i straha, uzdanica bez naslednika. Veličanstveni i tragični poslednji sev srpskog zlatnog srednjovekovlja. S njim se niko nije mogao ravnati od zidina Beča do podno Kruševca, od Temišvara do iza Sarajeva i Jajca. Poštovali su ga u Beču, Pešti i Stambolu, a diplomatski jezik između tih moćnih dvorova u to vreme bio je srpski. Počiva u sremskom Kupinovu, gde je i bio njegov dvor.
Predanje i narodna pesma zovu ga Zmaj Ognjeni Vuk. Imao je dve uporedne biografije. Mitsku i stvarnu. U mitskoj biografiji, on je natprirodno antropomorfno biće, rođeno sa čudesnim obeležjima: „Nije čedo čeda kakvano su: vučja šapa i orlovo krilo i zmajevo kolo pod pazuhom, iz usta mu modar plamen bije, materi se ne da zadojiti.” A kada se ranjen vraćao iz ljutih bojeva, „zmije njemu bilje donesoše, a vile mu bilje previjaše, a vuk Vuku liže rane ljute”.
Stvarna biografija srpskog despota Vuka Grgurevića Brankovića, sina despota Grgura Slepog i unuka Đurđa Brankovića, davala je osnovu za mitsku biografiju. Za dvadesetak godina, koliko je bio prisutan na istorijskoj sceni, uglavnom ratujući u vojsci mađarskog kralja Matije Korvina, despot Vuk Grgurević učestvovao je sa srpskim četama u desetak velikih ratova. Pokazivao je nečuvenu hrabrost i ratničku veštinu. Bitke u kojima je pobeđivao uglavnom su bile u srpskim zemljama koje su osvojili Turci. Njegovo junaštvo je kod srpskog naroda koji je bio u turskom ropstvu budilo nadu da srpska država nije baš sasvim propala i da će doći vreme kada će Turci biti pobeđeni i proterani.
Kako smatra Ilarion Ruvarac, Vuk Grgurević rođen je pre 1439. kao vanbračni sin Grgura Brankovića, sina despota Đurđa. Grgur, koga su Turci i oslepeli, kratko je nosio despotsko zvanje i pri tom se oslanjao na Turke. Vuk se prvi put pominje 1458, kada je sa ocem i velikom turskom vojskom boravio u Kruševcu. Sa turskom vojskom zaleteo se u Srem, gde ih je potukla ugarska vojska Matije Korvina. Smatra se da je despotsku titulu, uz saglasnost Turaka, Vuk preuzeo posle očeve smrti oktobra 1459. Pod još nerazjašnjenim okolnostima, prešao je 1464. godine u Ugarsku, prihvativši službu kod kralja Matije Korvina.
SRPSKE UDARNE SNAGE
Mudri ugarski kralj Matija Korvin shvatio je da će Turci, posle zauzeća Bosne, napasti i njegovu državu. Nije imao snage da direktno krene protiv Turaka i sasvim ih pobedi, nego je protiv njih vodio borbe na krajištima, graničnim prostorima između dveju država. Hrabre i vešte ratnike, koji su mu za takve borbe bili neophodni, u značajnoj meri nalazio je među Srbima. Zbog toga je pozvao Vuka Grgurevića Brankovića i 1471. godine potvrdio mu despotsko dostojanstvo, dodelivši mu velike posede: Irig i Slankamen u Sremu i Belu Stenu u Zapadnoj Slavoniji. Dvor mu je bio u sremskom selu Kupinovu.
Despot bez despotovine, Vuk Grgurević pokušavao je na svojim posedima, koliko su mu prilike dozvoljavale, da kao i njegovi preci gradi zadužbine. Predanje kaže da je njegova zadužbina Crkva svetog Nikole u Slankamenu, ali i fruškogorski manastir Grgeteg, koji je, smatra se, ime i dobio po njegovom ocu Grguru.
U Sremu, Banatu i Bačkoj bilo je u to vreme mnogo srpskih naselja i dosta Srba, pa je Matija Korvin od njih formirao posebne srpske jedinice koje su bile udarna pesnica ugarske vojske. Pored Vuka Grgurević, u ugarskoj vojsci bili su još srpski plemići Stevan i Dmitar Jakšić, sinovi vojvode Jakše, koji su od mađarskog kralja dobili posede oko Moriša, gde su se naselili. U mađarskoj vojsci kao komandant se isticao i Vladislav Hercegović, sin Stefana Vukčića Kosače. Imao je posede u Slavoniji i Sremu, a njegov je bio i grad Morović. Uz rame sa njima je bio i vojvoda Miloš Belomužević, koji je imao posede u Bačkoj.
U početku, od 1468. do 1474, srpska vojska predvođena Vukom Grgurevićem Brankovićem https://thepiratebay.org/i ostalim srpskim vojvodama ratovala je sa mađarskom vojskom protiv Čeha i Poljaka, a onda je kralj Matija srpsku vojsku usmerio da ratuje protiv Turaka i turskog sultana Mehmeda Drugog. Prvo se kralj Matija ustremio na Zaslon, na desnoj obali Save, na području današnjeg Šapca. Podigli su ga Turci 1471. Kralj Matija opsedao ga je trideset tri dana, a Zaslon je pao 15. februara 1476.
Posle zauzeća Šapca, despot Vuk je krenuo u Bosnu sa 150 konjanika preobučenih u turska odela, upao na pazarni dan u Srebrenicu, koja je bila u sastavu srpske despotovine. U Srebrenici su srpski ratnici tada pobili oko pet stotina Turaka, došli do plena i spalili grad. Zatim je Vuk zauzeo i opustošio Kučlat, onda, iako ranjen u nogu, upao u Zvornik. „Sa ogromnim plenom vratio se Vuk u kraljev tabor pod Šapcem. Iz Bosne je doveo veliku množinu srpskih stanovnika i sve ih naselio po srpskim mestima.” Zabeleženo je i to da je turskog sultana Mehmeda Drugog zaboleo poraz u Šapcu koji se kao žaoka zabio u njegovo srce. Zauzeće Šapca, kao i ostale pohode despota Vuka, opevala je srpska deseteračka pesma.
Posle poraza u Šapcu Turci su brzo pripremili odgovor, iznenada su upali u Banat i prodrli sve do Temišvara. Prema Turcima se ustremila vojska despota Vuka i Dmitra Jakšića. Presreli su tursku vojsku koju je vodio gospodar smederevskog sandžakata Alibeg Mihalbegović i do nogu je potukli. Tada je Vuk zarobio oko trista Turaka i pojavio se sa njima u taboru kralja Matije kod sremskog sela Berkasova. Krajem iste godine Vuk je pokušao da od Turaka zauzme Smederevo, prestonicu njegovih predaka, ali u tome nije uspeo.
Ratni pohodi Matije Korvina usmerili su se posle toga prema zapadu. Od 1477. do 1479. ratovao je protiv rimsko-nemačkog cara Fridriha Habzburškog. Vojska se približila Beču, pod čijim zidinama je kralj Matija razapeo šator. Srpske čete predvođene despotom Vukom udarile su na Donju Austriju, rušeći sve prepreke pred sobom. Narod iz donje Austrije obraćao se kralju Matiji moleći ga da povuče svoju vojsku, a za uzvrat će oni priznati njegovu vlast.
Srpska vojska despota Vuka zatim se ponovo okreće protiv Turaka. U odsudnom trenutku bitke na Hlebnom polju, koju je protiv Turaka vodio erdeljski vojvoda Stefan Batori, kada je hrišćanska vojska bila pred porazom, umešali su se despot Vuk i Dmitar Jakšić. Turska pobeda tada je bila preokrenuta u teški poraz.
Novembra 1480. kralj Matija je uputio svoju vojsku u Bosnu. Ona se okupila pod zidinama Jajca, u kojem je tada bila ugarska posada. Odatle, ispod zidina Jajca, vojska — u njoj i srpske čete Vuka Grgurevića — munjevito je krenula u centralnu Bosnu. Upali su u Sarajevo, gde su ostali tri dana. U izveštaju upućenom kralju Matiji Korvinu kaže se: „Grad dadosmo spaliti, a blago pašino i što je u gradu bilo, sve uzesmo i svu okolinu popalismo.” Pri povratku Vuk je porazio tursku vojsku kod Travnika. I sto godina posle ovoga događaja sarajevski Turci još uvek su pominjali Vukovo ime uz kletvu.
Boravak despota Vuka u Bosni i njegove pobede nad Turcima bile su propraćene oduševljenjem kod hrišćanske raje koja je na sve odgovorila pesmom. Javio se veći broj deseteračkih pesama i legendi o despotu Vuku i njegovim junaštvima. Neke pesme su ga suočavale sa Đerzelez Alijom, gde su njih dvojica odmeravali snage. I ove pesme su preživele sve do XIX veka, a zabeležene su i neke gde se despot Vuk javlja pod imenom Vuk Jajčanin.
ĆIRILIČNA DIPLOMATIJA
U jesen 1481. ugarska i turska vojska sukobile su se na Dunavu. Bitka se zametnula na šajkama, ispod grada Hrama. Srpske čete u ugarskoj vojsci, predvođene despotom Vukom Grgurevićem, prešle Dunav i nanoseći Turcima poraze i nizu dospele na jug čak do Kruševca, gde su ostale dvanaest dana. Odatle se despot Vuk vratio nazad i prešao Dunav, vodeći sa sobom više od 50 hiljada Srba koji su se naselili u Banatu i Bačkoj. I ovaj događaj opevan je u narodnoj pesmi.
Kao po pravilu, odmah posle toga usledila je odmazda. Turci su iznenada 1482. prešli Dunav i krenuli prema Temišvaru, paleći i pustošeći prostor između Tise i Moriša. Presreo ih je despot Vuk sa drugim vojvodama, a većina turskih vojnika bila je usmrćena u borbi.
Naredne godine, 1483, opet u jesen, Zmaj Ognjeni Vuk je ponovo bio u Bosni, na reci Uni, gde je sa svojom vojskom presreo Turke na povratku iz pohoda u Kranjsku i Korušku, odakle su se vraćali sa bogatim plenom i robljem. Zametnula se teška dvodnevna bitka. Vuk je izvojevao pobedu, a na hiljade Turaka ostalo je na bojištu.
I kod Ugara i kod Turaka Vuk Grgurević uživao je izuzetno veliki ugled. Poveravane su mu čak izuzetno osetljive diplomatske misije i u posredovanju o miru između turskog sultana Bajazita Drugog i ugarskog kralja Matije Korvina. Sačuvano je pet pisama koja svedoče o diplomatskoj delatnosti despota Vuka. Ta pisma potvrđuju da su se zvanični kontakti između ugarskog kraljevstva i turske carevine odvijali na srpskom jeziku i da su dve strane jedna drugoj pisale pisma ćirilicom. I na sultanovom i na ugarskom dvoru postojale su srpske kancelarije. Ta pisma svedoče da je, stupivši na presto 1481. godine i zamenivši Mehmeda Drugoga, Bajazit Drugi nastojao da za sebe pridobije despota Vuka. Kako kaže Nikola Radojčić, „nudio je Vuku jednu oblast između turskog carstva i ugarskog kraljevstva u kojoj bi on onako bio potčinjen Turskoj kako su i ranije bili njegovi preci”.
Despot Vuk Grgurević Branković je umro 16. aprila 1485. godine. Ne zna se je li poginuo u boju, ili je izdahnuo zbog rana ili neke bolesti. Sahranjen je u Kupinovu u Sremu. Bio je oženjen Barbarom Frankopan sa kojom nije imao dece.
Piše: Jovo Bajić za Nacionalnu reviju
