Veliko Orašje je selo kod Velike Plane, smešteno na levoj obali Velike Morave, u trouglu koji ta reka pravi sa svojom levom pritokom Jasenicom.
Ako stanovnike sela pitate po čemu je njihovo mesto poznato, većina će se dohvatiti činjenice da je Veliko Orašje “u stara i dobra vremena“ bilo sedište istoimenog sreza. Ta “stara vremena“ su period od 1869. do 1956. kada je sedište sreza premešteno u Veliku Planu. Ali vrlo su male šanse da naiđete na sagovornika koji će vam se pohvaliti da u njihovom selu pravoslavna crkva postoji osam i po vekova. Malo zbog toga što većina Orašana nikad i nije čula za taj podatak, a malo zato što je generacijama vaspitavanim na komunističkim a zatim evropskim “vrednostima“ važnije to što im je selo nekada bilo “glavno“ u okolini, nego to što je imalo pravoslavnu crkvu pre nego što se rodio Sveti Sava.
U knjizi “Pravoslavna Srpska crkva u Kraljevini Srbiji“ piše da je kod Velikog Orašja, nedaleko od reke Jasenice, pronađena u zemlji, “neka starodrevna crkva, razrušena do cokla, a na zapadnim vratima stajao je i zid tri metara visine nerazrušen, koji je u zemlji zatrpan bio i nađen: iznutra omalan, živopisan, a povrh cokle nađen je natpis: “1173. leta od Hrista obnovljena sei manastir Sveta Petka“. Iskopana je iznutra jedna ploča bela, masna, glatka, koja je po svoj prilici nadgrobni kamen i na njoj stoji natpis: “Stevan vojvoda kovinski“. Po oltaru, okrenutom pravo na istoku i po živopisu, vidi se da je bila pravoslavna crkva.
Milivoj Gavrilović, zavičajni istoričar, ostavio je podatak da je na vratima stare crkve nađen zapis: “Osvjati i pomaza hram sv. Ar. M. episkop Sava“.
Iz natpisa na ostacima živopisanog zida može se zaključiti da je crkva sagrađena ranije a da je obnovljena 1173. godine. Dve godine pre rođenja Svetog Save i skoro pola veka pre nego što se prvi srpski arhiepiskop, 1219. godine, izborio za samostalnost Srpske pravoslavne crkve. Koja je pre toga pripadala Ohridskoj arhiepiskopiji.
Postojeća crkva u Velikom Orašju sagrađena je na ostacima stare 1890. Na bregu koji se nalazi kraj leve obale Jasenice. U međuvremenu su prohujali vekovi. Vekovi srpske slave i još više stradanja. I sve te vekove narod okolni su na postojanje stare crkve podsećali ostaci kamenih zidova i priče da je tu negde zakopano blago. Mnogi su u te priče poverovali i kopali. O tome su sve do kraja devetnaestog veka i izgradnje sadašnje crkve svedočile brojne rupe u zidinama i oko njih. Ako je neko blago i našao nije svoju sreću podelio sa selom, pa svaka priča na tu temu počinje i završava se nagađanjima.
Ono što ne mora da se nagađa jeste činjenica da je deo kamenih zidina preživao i vekove i “arheologe“. Što je meštane Orašja, ali i okolnih sela, od Lozovika i Miloševca, do Krnjeva i Donje Livadice, podtaklo da 1890. na tom mestu sagrade novu crkvu. I posvete je Svetoj Petki. Ali ne mati Paraskevi, podvižnica iz 11. veka nego mučenici Paraskevi Rimljanskoj, koja je živela 1.000 godina ranije, u vreme rimskog cara Hadrijana i njegovog naslednika Antonina Pija.
Nema dokaza, ali logika govori da je stara crkva u Velikom Orašju stradala posle 1459. godine, kada su islamski varvari iz Anadolije pokorili Srpsku despotovinu i njen prestoni grad Smederevo.
Bilo kako bilo, crkva oraška je danas u pravom smislu centar ovog lepog pomoravskog sela. Oko kojeg se meštani ne okupljaju samo zbog molitvi i bogosluženja već, što se vidi i iz fotografija koje objavljujemo i za održavanje manifestacija kojima se tradicija u kulturno nasleđe otimaju od zaborava.
Mada bi se po rđi koja se tu i tamo pojavila na limu kojim je pokriven zvonik crkve moglo pomisliti i drugačije, unutrašnjost crkve ostavlja bez daha svojom lepotom. Posetio sam stotine pravoslavnih manastira i svetinja, ali nigde nisam video da je unutrašnjost tako lepo i živopisno oslikana kao što je to u Velikom Orašju. A o kakvom bogatstvu živopisanja se radi vidi se po podatku da u crkvi ima više od 80 fresaka.
